Lijden als katalysator
Het is menselijk om ontmoedigd, angstig of cynisch te raken over het lijden in jezelf en de wereld. Om ervan weg te willen, het proberen te verdoven, bevechten of ontkennen. Om verdrietig en boos te worden over de verziekte en onveilige wereld waarin we leven. Om je er innerlijk tegen te verzetten.
Maar we kunnen ons ook op een andere manier leren verhouden tot het lijden. In plaats van ons ertegen te verzetten, kunnen we leren om het lijden te aanvaarden als onderdeel van het leven.
Viktor Frankl schrijft over zijn ervaringen in het concentratiekamp:
‘Een drastische verandering in onze houding tegenover het leven was dringend noodzakelijk. Wij moesten eerst onszelf en vervolgens de wanhopigen onder ons leren, dat het er niet zozeer toe doet wat wij van het leven verwachten, dan wel wat het leven van ons verwacht.’
Met andere woorden: wij besturen het leven niet, het leven beweegt ons. Wij kunnen niet met onze wil en intellect bepalen wat het leven ons presenteert. Het leven vraagt van ons een respons op wat zich voordoet. En daarin kunnen we kiezen. We kunnen met angst, verslagenheid en oordeel reageren, of met wijsheid, veerkracht en liefde.
Deze ‘verandering van houding’ ten opzichte van het lijden maakt alle verschil. Niet omdat je dan nooit meer angst, verdriet, wanhoop of boosheid ervaart. Maar omdat je dan open kunt staan voor al het moois en nieuws wat er naast het lijden te ervaren is. Dankzij dit nieuwe perspectief kon Frankl in de meest wanhopige omstandigheden boven zichzelf uitstijgen. Om zo van het lijden van zijn medegevangenen te helpen verlichten. In de overgave aan het lijden, kon het betekenis krijgen. En als het lijden betekenis krijgt, is het geen lijden meer, maar een katalysator voor groei en transformatie.
Soms zijn het lijden en het verlies zo overweldigend, en daarmee het verzet ertegen zo groot, dat het niet verruimend maar vernauwend werkt. Dan raak je zo geïdentificeerd met de pijn dat je niet meer openstaat voor het nieuwe en mooie dat nog geen vorm heeft gekregen. In alle onschuld blijf je dan je realiteit van lijden re-creëren. Dat laat geen ruimte om te reageren met veerkracht. Maar dat betekent niet dat die ruimte verdwenen is.
Het vermogen om in elk moment open te staan voor het nieuwe is ingebakken in het weefsel van ieder mens. Het is niet voorbehouden aan uitzonderlijke figuren als Victor Frankl. We dragen allemaal de potentie in ons bewust te zijn van onze responsen en daarmee van de ruimte om te kiezen. Wat we ook hebben meegemaakt, meemaken of zullen meemaken.